Speciale website en app gaan vrijwilligerswerk in de natuur nog veiliger maken

Samen met ruim 79.000 vrijwilligers onderhoudt samenwerkingsverband LandschappenNL 114.114 hectare beschermde natuur en landschap. Vrijwilligers knotten wilgen, tellen weidevogels, maken poelen schoon, en hangen steenuilenkasten op, organiseren tentoonstellingen en begeleiden excursies. Mooi werk, dat uiteraard ook veilig moet gebeuren. Binnenkort gaat een app vrijwilligers daarbij ondersteunen.  Vijf vragen aan Tetje Falentijn, beleidsmedewerker burgerbetrokkenheid bij LandschappenNL. Over het vrijwilligerswerk, het organiseren van veiligheid en de app. 

1.    Sinds wanneer werken er vrijwilligers in het Nederlandse landschap? 

“Vanaf de jaren ’70 van de vorige eeuw. Het hing samen met grootschalige woningbouwprojecten  en de intensieve landbouw die sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog op gang kwamen. Karakteristieke elementen uit het Nederlandse landschap, zoals de knotwilg, waren economisch niet meer rendabel en werden niet meer door boeren onderhouden. Er kwam een beweging op gang die het landschap wilde behouden en de zorg ervoor op zich wilde nemen. Veel van de huidige vrijwilligersgroepen zijn dan ook knotgroepen die in de jaren ’80 zijn gestart.” 

2.    Groeit het aantal nog steeds? 

“Dat is moeilijk te zeggen. De dynamiek verandert. De grote groep die al vanaf de ’80 vrijwilliger is, is inmiddels 70-plus. Jong vers bloed voegt niet zo gemakkelijk in bij bestaande groepen, die door de jaren heen vaak hechte vriendenclubs zijn geworden. De behoeften van vrijwilligers veranderen ook. Ze vinden het leuk om in een project met een begin en een eind te werken en daarna weer iets anders te doen. Voor deze groep zijn de natuurwerkdagen bijvoorbeeld een mooie gelegenheid om een bijdrage te leveren, zonder zich meteen te binden aan een groep.”


3.    Even over het werk zelf: is het zwaar, werken de vrijwilligers met machines, zijn er risico’s?

“Organisaties kijken als het gaat om onderhoud over het algemeen naar kostenefficiency, maar vrijwilligers vragen zich af wat er ecologisch nodig is en hoe het vroeger gebeurde. Ze hebben tijd en aandacht in de aanbieding en verrichten het hele spectrum aan werkzaamheden, met en zonder machines, licht en zwaar. Het merendeel van de vrijwilligers werkt alleen met handgereedschappen. Een klein deel werkt met machines als de bosmaaier, de éénassige maaimachine of de motorkettingzaag. Dat doen ze alleen nadat ze daar een gedegen instructie voor hebben gekregen.”


4.    Uit onderzoek van de VBNE uit 2018 en van de Nederlandse Arbeidsinspectie in 2020 bleek dat  veilig werken voldoende op orde was, maar dat er verbetermogelijkheden waren als het ging om duidelijkheid over wie wanneer verantwoordelijk is. Ook werd geadviseerd vrijwilligers expliciet te informeren over de Arbowet en veilig werken. 

“We hebben deze resultaten uitgebreid besproken en uiteraard zijn er actiepunten uit voorgekomen. In VBNE-verband is gezorgd voor veel betere informatievoorziening naar vrijwilligers: e-learnings, opgefriste brochures, en betere voorlichting op de website. Het is vervolgens de verantwoordelijkheid van de vrijwilligers om op basis hiervan de benodigde maatregelen te nemen en toezicht te houden. Bij sommige groepen gaat dat perfect. Daar werken mensen die beroepsmatig met arbo bezig zijn; die hebben complete arboplannen. Het blijft een spanningsveld; vrijwilligerswerk moet leuk, ontspannen en gezellig zijn en wet- en regeldruk hoort daar niet vanzelfsprekend bij. Aan ons de taak om het de vrijwilligers zo makkelijk mogelijk te maken om veilig te werken en eventuele weerstand daartegen weg te nemen. Een van de resultaten is het werkdagformulier. Hierop staan alle risico’s en de maatregelen die je daarom moet treffen overzichtelijk bij elkaar.” 

5.    Vanaf augustus is daar een app voor.

“Inderdaad en daar zijn we heel blij mee. Het wordt een website met webapp, speciaal voor coördinatoren van vrijwilligersgroepen. Het mooie is: twee ontwikkelaars, die in hun vrije tijd zelf als vrijwilliger in de natuur werken, maken het. Op de website vind je de risico’s van het werk dat de vrijwilligersgroep gaan doen, plus de maatregelen die je kunt nemen om die risico’s te beheersen. Zo kun je als coördinator heel eenvoudig de instructies voor je groep maken. In de app staan de gegevens die je in het veld nodig hebt. Die kun je gewoon op je mobiel bekijken. Een last minute risicoanalyse bijvoorbeeld. Dat is een korte risicobeoordeling die je uitvoert vlak voordat je aan een klus begint. En natuurlijk de relevante noodnummers. De webapp heeft daarnaast de doelstelling veilig werken aantoonbaar te maken. Als er iets gebeurt, dan kun je aan instanties meteen zichtbaar maken welke maatregelen er zijn genomen. Dat is belangrijk voor de administratieve afhandeling, mocht je te maken krijgt met verzekeraars en de Nederlandse Arbeidsinspectie. Stigas coördineert de ontwikkeling van de app en LandschappenNL is vanaf het begin bij de ontwikkeling betrokken. Natuurlijk, er zullen vrijwilligers zijn die zeggen: wat hebben ze nu weer bedacht. Maar uiteindelijk verwacht ik dat iedereen er veel profijt van zal hebben. Het wordt gebruiksvriendelijk en gaat persoonlijke leed door ongelukken voorkomen .”  

Over LandschappenNL 

LandschappenNL is het samenwerkingsverband van 19 provinciale landschapsorganisaties. De organisatie staat voor een mooi landschap met een robuuste natuur, een hoge biodiversiteit, met waardevolle landschapselementen en een rijke cultuurhistorie. Een landschap waar mensen in wonen en werken, ontspannen en genieten.